- De Amerikaanse grondwet weerhoudt Trump er niet van zich verkiesbaar te stellen, zelfs als hij achter de tralies zit.
- Maar de verkiezingen winnen en het land regeren vanuit de gevangenis zou ingewikkeld zijn.
- Trump zegt dat de FBI zijn woning Mar-a-Lago heeft doorzocht — en andere onderzoeken hangen hem boven het hoofd.
Stel je dit voor: het is 9 uur ’s avonds op 13 januari 2026 – een dinsdag – en je zet je favoriete nieuwszender aan om de jaarlijkse State of the Union toespraak van de Amerikaanse president te bekijken.
Maar dit jaar rijdt de president niet in een kogelvrije limousine van het Witte Huis naar het Capitool. Weg zijn de honderden leden van het Congres die traditioneel aanwezig zijn. In plaats daarvan draagt de opperbevelhebber een oranje jumpsuit en wordt zijn boodschap vanuit zijn gevangeniscel via Zoom naar de wetgevers en naar je huiskamer gestreamd.
Ja, dit scenario is even vergezocht en bizar – tot het extreme.
Maar het is ook mogelijk, vertelden juridische experts aan Insider, vooral gezien de toenemende juridische problemen van oud-president Donald Trump en zijn uitgesproken wens om het Witte Huis in 2024 terug te winnen.
Die juridische problemen werden op 8 augustus op dramatische wijze verscherpt toen de Amerikaanse federale recherche, de FBI, naar verluidt de woning van Trump in Mar-a-Lago in Florida doorzocht.
Het ministerie van Justitie onderzoekt momenteel de pogingen van Trump om de resultaten van de Amerikaanse verkiezingen van 2020 ongedaan te maken. Het Nationaal Archief heeft het departement in februari ook gevraagd te onderzoeken of Trump de wet heeft overtreden toen hij officiële regeringsdocumenten meenam naar Mar-a-Lago na zijn vertrek uit het Witte Huis. En maandenlang heeft een onderzoekscommissie van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden rond 6 januari een overtuigende zaak opgebouwd dat Trump nauw betrokken was bij de gewelddadige bestorming van het Capitool op 6 januari 2021, en urenlang niets deed om die te stoppen.
Als Trump in de gevangenis belandt, zal niets in de grondwet hem er echter van weerhouden terug te keren als president, aldus negen juridische experts die door Insider zijn ondervraagd.
"Als hij toevallig in de gevangenis zit op het moment van de volgende presidentsverkiezingen, zal het feit dat hij in de gevangenis zit hem er niet van weerhouden zich kandidaat te stellen", zei Michael Gerhardt, een professor in constitutioneel recht aan de Universiteit van North Carolina.
De grondwet stelt alleen als voorwaarden aan presidentskandidaten dat ze geboren staatsburgers van de VS zijn van minstens 35 jaar oud, die minstens 14 jaar in de VS hebben gewoond. En vrijwel iedereen - zelfs fictieve personages - kan de eerste stap zetten op weg naar het Witte Huis door formulieren in te dienen bij de Federal Election Commission.
Meedoen aan de presidentsverkiezingen vanuit de gevangenis is al eens eerder gebeurd, twee keer zelfs.
De socialistische presidentskindidaat Eugene Debs zat in een federale gevangenis in Atlanta toen hij ongeveer 3,5 procent van de stemmen kreeg bij de verkiezingen van 1920. President Warren G. Harding verleende later gratie aan Debs, die was veroordeeld onder de Spionagewet voor zijn uitgesproken verzet tegen de Amerikaanse betrokkenheid bij de Eerste Wereldoorlog.
Lyndon LaRouche deed mee aan de presidentsverkiezingen van 1992 vanuit een gevangeniscel, nadat hij in 1988 was veroordeeld voor fraude.
Of Trump mee zou kunnen dingen naar het Witte Huis vanuit de gevangenis — hij is niet aangeklaagd wegens enig misdrijf, maar is wel het doelwit van diverse onderzoeken op plaatselijk en staatsniveau — is daarom een makkelijke vraag om te beantwoorden, aldus juridische experts.
Daarna wordt het echter ingewikkelder.
Achter de tralies op campagne
Campagne voeren vanuit de gevangenis, zelfs een gevangenis met lage beveiliging, zou op zijn best moeizaam gaan en op zijn slechts verdraaid onmogelijk kunnen blijken — zeker voor een kandidaat als Trump, die juist geniet van campagnebijeenkomsten met duizenden toeschouwers.
Bovendien zou het een monumentale uitdaging zijn om tientallen miljoenen Amerikanen ervan te overtuigen dat een opgesloten zeventiger geschikt zou zijn om een vrije wereld te leiden.
Maar laten we zeggen dat kiezers toch zouden besluiten een opgesloten Trump te herkiezen.
In de gevangenis zou Trump "zich moeten houden aan dezelfde regels als andere gevangenen, wat hun mogelijkheden beperkt voor communicatie en aanwezigheid bij evenementen," zegt Barbara McQuade, een rechtenprofessor aan de Universiteit van Michigan en een voormalige federale aanklager. "Hij zou afhankelijk zijn van plaatsvervangers om campagne voor hem te voeren."
En dan zijn er nog de duizelingwekkende onbekende factoren: zou Trump zijn bevoegdheden gebruiken om zijn leven comfortabeler te maken? Zou hij proberen zichzelf gratie te verlenen? Hoe zou hij zichzelf verdedigen tegen een derde afzettingsprocedure?
Trump houdt vol dat onderzoeken naar zijn gedrag, evenals twee afzettingsprocedures, deel uitmaken van een "heksenjacht" tegen hem en dat hij geen misdrijven heeft gepleegd.
"Ons land is gebroken, onze verkiezingen zijn vervalst, corrupt en worden gestolen, onze aanklagers zijn politiek gemotiveerd, en ik zal gewoon moeten doorvechten zoals ik de afgelopen vijf jaar heb gedaan", aldus Trump in een verklaring in mei.
Gevraagd of Trump zou overwegen mee te doen aan de presidentsverkiezingen mocht hij in de gevangenis zitten, schreef zijn woordvoerder Jason Miller op 25 mei in een e-mail aan Insider, "Dit is oprecht de stomste persvraag die ik in 2021 heb ontvangen." Miller heeft sindsdien zijn positie als woordvoerder van Trump verlaten om een technologie-startup op te zetten.
Toegang tot het stembiljet, van staat tot staat
Als Trump zich vanuit de gevangenis kandidaat zou stellen en de Republikeinse nominatie voor het presidentschap in 2024 zou veroveren, zou dat nog niet garanderen dat hij in elke staat in november op het stembiljet zou staan.
Volksvertegenwoordigers in de staten, zeker in staten die worden bestuurd door de Democraten, zouden kunnen proberen wetten aan te nemen die het moeilijker zouden maken voor Trump om zich te kwalificeren.
Sinds februari 2017 hebben achttien staten wetsvoorstellen ingediend om presidentskandidaten te verplichten hun belastingaangiften openbaar te maken als voorwaarde om te worden toegelaten tot het stembiljet, volgens de National Conference of State Legislatures. Die voorstellen leverden de Democraten veel publiciteit op, maar er kwam niet veel van terecht.
Tijdens de verkiezingen van 2020 gingen pogingen door. De senaat van Illinois stemde bijvoorbeeld om Trump te dwingen om vijf jaar aan aangiften van zijn inkomstenbelasting openbaar te maken — hij weigert dat al jaren te doen — of te worden geweerd van het stembiljet van de staat bij de presidentsverkiezingen. De maatregel kwam niet door het Huis van Afgevaardigden van Illinois en werd daarom niet van kracht.
Maatregelen met betrekking tot toegang tot het stembiljet leiden zo goed als altijd tot rechtszaken. Dat komt doordat de voorwaarden om mee te dingen naar het presidentschap zijn vastgelegd in de Amerikaanse grondwet. Pogingen om die voorwaarden te wijzigingen of er nieuwe voorwaarden aan toe te voegen zouden zo goed als zeker ratificatie vereisen van een grondwettelijk amendement — een stap die al bijna dertig jaar niet is gezet.
Een presidentskandidaat die aan de grondwettelijke voorwaarden voldoet en het door elke staat vereiste aantal handtekeningen levert, moet worden toegelaten tot het stembiljet.
Het is veel makkelijker voor staten om toegang tot het stembiljet te beperken voor kandidaten op staatsniveau, zoals oud-gouverneur Rod Blagojevich van Illinois, een maat van Trump die gratie kreeg van de president in februari 2020. Hij zat een celstraf van acht jaar uit nadat hij was veroordeeld wegens corruptie. Blagojevich kan geen openbare functies meer bekleden in Illinois, op staats- en plaatselijk niveau. Maar voor federale functies komt hij nog wel in aanmerking.
'Nucleaire voetbal' in een aangrenzende cel?
In het Oval Office deed Trump zijn werk aan de sierlijke Resolute Desk. Vanuit de gevangenis zou hij waarschijnlijk weinig meer hebben dan een metalen tafel.
Maar volgens juristen zou Trump waarschijnlijk veel van het werk van de chief executive vanuit een gevangeniscel kunnen doen, met wat aanpassingen.
Ten eerste zou hij daar de ambtseed kunnen afleggen, aangezien niets in de grondwet vereist dat een president zich op een bepaalde locatie bevindt, zei Laurence Tribe, een professor grondwettelijk recht aan Harvard.
President Lyndon B. Johnson legde in 1963 zijn eed af aan boord van Air Force One na de moord op president John F. Kennedy.
Na het afleggen van de eed zou Trump vanuit een gevangeniscel in theorie veel van de dingen kunnen doen die presidenten normaal vanuit het Oval Office doen, zegt Tribe. Hij zou gratie kunnen verlenen, veto's uitvaardigen, decreten uitvaardigen, wetgeving ondertekenen en politieke benoemingen doen.
"Sommige presidenten hebben het Witte Huis beschreven als een gevangenis, maar de grondwet specificeert niet dat dit de enige gevangenis is die je zou kunnen bewonen om als president te dienen", voegt Tribe eraan toe.
Een grondwettelijke vereiste voor een president is de jaarlijkse State of the Union-toespraak aan het Congres.
Maar die hoeft niet in persoon te worden gegeven. Van 1801 tot 1913 leverden presidenten geschreven berichten aan het Congres in plaats van toespraken.
Het zou dus mogelijk zijn dat Trump de rede zou geven via Zoom in een oranje gevangenispak, zegt Trribe.
Een andere juridische vraag is: wat zou er gebeuren met de "nucleaire voetbal," een koffertje met de codes om een nucleaire aanval te lanceren en dat wordt geacht altijd in de buurt van de president te zijn?
"Zou de militaire assitent die dat koffertje bij zich draagt in een aangrenzende cel verblijven?", vraagt Tribe retorisch.
Volgens oud-medewerkers van de federale wetshandhaving is het waarschijnlijk dat agenten van de geheime dienst Trump in de gevangenis zouden beschermen.
De bevoegdheid gratie te verlenen
Het ambt van president brengt bepaalde bevoegdheden met zich mee die Trump zou kunnen gebruiken om zijn situatie te verbeteren, zeggen deskundigen.
Maar dat hangt erg af van waar hij terecht zou komen.
Als hij in een federale gevangenis zou belanden, zou hij waarschijnlijk veel meer invloed hebben op zijn eigen lot. Hij zou kunnen proberen zichzelf gratie te verlenen, maar dat is nooit eerder gebeurd en het is juridisch vaag of dat zou standhouden bij de rechter.
Als president zou Trump strikt genomen de baas zijn van het Federal Bureau of Prisons, het nationale gevangeniswezen. Dus als hij in een federale cel zou zitten, zou Trump manieren kunnen vinden om zijn toestand te verbeteren.
"Ik neem aan dat hij het Witte Huis zou kunnen aanwijzen" als een vestiging van het Bureau of Prisons, waar "hij de enige gevangene zou zijn," zegt Frank Bowman, een rechtenprofessor aan de Universiteit van Missouri.
Als Trump echter zou worden veroordeeld wegens een misdrijf op staatsniveau, zouden zijn bevoegdheden op het federale niveau weinig uithalen. De bevoegdheid om gratie te verlenen verschilt per staat, en een beslissing over eventuele voorwaardelijke vrijlating van Trump zou in handen kunnen zijn van een gouverneur of een paroolcommissie.
"Bij aanklachten op staatsniveau is er de mogelijkheid dat de gouverneur hem gratie zou verlenen," zegt Brian Kalt, een rechtenprofessor aan Michigan State University.
Trump en zijn bedrijven worden onderzocht bij meer dan twaalf verschillende onderzoeken en rechtszaken, waarvan veel op staatsniveau. Twee staten in het bijzonder — Georgia en New York — zijn de bron van de grootste juridische bedreigingen voor Trump.
In New York is de Democraat Kathy Hochul gouverneur en zij is de grote favoriet om in november te worden gekozen voor een termijn van vier jaar. Afgevaardigde Lee Zeldin, een Republikein uit New York die een sleutelrol speelde bij de verdediging van Trump tijdens zijn eerste afzettingsprocedure, neemt het tegen Hochul op.
Hochul zou zo goed als zeker tegen oproepen zijn om Trump op enigerlei wijze juridisch tegemoet te komen, ook met gratie.
In Georgia heeft Trump te maken met een strafrechtelijk onderzoek naar zijn pogingen om de verkiezingsuitslag van 2020 in de staat ongedaan te maken. Fani Willis, aanklager van Fulton County, heeft verklaard dat ze in het najaar een besluit kan nemen over een aanklacht tegen Trump.
Een onafhankelijke paroolcommissie gaat over gratiebesluiten in Georgia. Leden van de paroolcommissie worden benoemd door de gouverneur, voor een termijn van zeven jaar. Alle vijf leden van de commissie zijn benoemd door Republikeinse gouverneurs.
Hoewel Trump zich vanuit de gevangenis verkiesbaar zou kunnen stellen, zou hij mogelijk niet mogen stemmen vanuit de cel. In Georgia en New York verliezen mensen die zijn veroordeeld voor misdrijven hun stemrecht totdat ze hun straf hebben uitgezeten. In zestien andere staten geldt dat eveneens.
Het 25ste Amendement
Als een president in de gevangenis zit, zou hij dan "niet in staat zijn om de bevoegdheden en plichten" van zijn ambt uit te voeren?
Die vraag zou zeker worden gesteld, en daarmee zou het 25ste Amendement — met betrekking tot de opvolging van een president die zijn werk niet kan doen — in beeld brengen.
"Ik denk dat een heel aannemelijke argument kan worden aangevoerd dat hij niet in staat is zijn werk te doen volgens de heldere taal van dat amendement," zegt Gerhardt.
Trump zou in theorie voor langere tijd de macht kunnen overdragen aan zijn vicepresident als hij zichzelf niet in staat zou verklaren om als opperbevelhebber te dienen. Die vicepresident "zou zijn zoon kunnen zijn, of wie dat ook zou zijn," aldus Gerhardt.
Daarnaast bevat het 25ste Amendement een mechanisme waarbij de vicepresident en een meerderheid van het kabinet de president ongeschikt kunnen verklaren. Hij zou uit zijn functie worden ontheven als een tweederde meerderheid in beide huizen van het Congres daarvoor zou stemmen. Dat is een zware opgave, en volgens juridische experts is het erg onwaarschijnlijk dat Trumps vicepresident en zijn kabinet ermee zouden instemmen hem weg te sturen.
Een andere optie: nog een afzettingsprocedure. Leden van het Huis van Afgevaardigden hebben Trump al twee maal afgezet, al is hij beide keren door de Senaat vrijgesproken bij het proces dat daarop volgde. Afzetting van een president zou eenvoudiger kunnen zijn dat gebruik van het 25ste Amendement, omdat er slechts een gewone meerderheid van het Huis van Afgevaardigden voor nodig is en een tweederde meerderheid in de Senaat.
Volksvertegenwoordigers die zich zouden inzetten om Trump af te zetten zouden worden geconfronteerd met de vraag of een president kan worden afgezet voor dingen die hij heeft gedaan voordat hij aantrad, of voor gedrag tijdens een vorige termijn, zegt Bowman.
Een ander probleem voor Trump zou het 14de Amendement kunnen zijn. Dat amendement bevat een sectie waarin het mensen die "hebben meegedaan aan een opstand of rebellie" of die "hulp of steun" hebben geboden aan vijanden van de VS wordt verboden om een federaal ambt te bekleden. Volgens deskundigen is het echter twijfelachtig of dat amendement, dat dateert uit het tijdperk van de wederopbouw na de Amerikaanse burgeroorlog, zou kunnen worden gebruikt om Trump te weerhouden van een comeback als president.
De aanklachten waar aanklagers het over hebben gaan niet over de opstand bij het Capitool, "dus dat is van tafel," zegt Kalt van Michigan State University.
Hoewel de kans dat Trump het presidentschap herovert vanuit de gevangenis het midden houdt tussen onaannemelijk en onmogelijk, staat Trump erom bekend dat hij vaak voor elkaar krijgt wat voor onmogelijk werd gehouden.
"Deze president heeft ons er zijn hele politieke carrière — hoe kort die ook is — aan herinnerd dat er dingen zijn die we vroeger als ondenkbaar beschouwden maar die nu niet alleen denkbaar zijn, maar ook gebeuren," aldus Tribe.
"Het is waarschijnlijk niet zo bizar als ik denk dat het is," zegt Gerhardt. "Je kunt nooit meer 'nooit' zeggen."
De conservatieve advocaat en criticus van Trump George Conway suggereerde op Twitter dat het zelfs waarschijnlijker is dat Trump zich kandidaat stelt voor 2024 als hij in de gevangenis zit, omdat een verkiezingszege hem waarschijnlijk zou helpen om vrij te komen.